Το σύνδρομο του Οθέλλου

Ιάγος : «Μην τη δηλητηριάσεις, στραγγάλισέ την στην κλίνη της, στην κλίνη που έχει μολύνει με τις επαίσχυντες πράξεις της.», Οθέλλος, Δ' πράξη, Α΄σκηνή.

Το σύνδρομο του Οθέλλου αναφέρεται στην εκδήλωση παθολογικής ή παραληρηματικής ζήλιας και πήρε το όνομά του από τον ήρωα του μεγάλου Άγγλου συγγραφέα W. Shakespeare στο ομώνυμο έργο του (Οθέλλος, ο Μαύρος της Βενετίας, 1604). Η πλοκή του έργου σκιαγραφεί τις σκοτεινές πλευρές της ζήλειας και ξετυλίγει την παλέτα των συναισθημάτων που ωθούν τον ήρωα στο μοιραίο φινάλε: Ο Οθέλλος παντρεύεται κρυφά τη Δεισδαιμόνα, αλλά η σχέση τους γίνεται πλάνο εκδίκησης για τον φιλόδοξο Ιάγο, που εξαιτίας του Οθέλλου δεν ανέβηκε στη στρατιωτική ιεραρχία. Ο Οθέλλος τυφλωμένος από τη ζήλεια, σκοτώνει την αγαπημένη του και στη συνέχεια, όταν η αλήθεια αποκαλύπτεται, ο ίδιος αυτοκτονεί γεμάτος ενοχές για τις ολέθριες πράξεις του.

Γνωστή ως παθολογική ζήλεια, χαρακτηρίζεται η υπερβολική, αβάσιμη ενασχόληση με την πιθανολογούμενη παράλληλη ερωτική ζωή του συντρόφου μας. Με κλιμακούμενη ένταση, η ζήλεια φιλτράρεται μέσα από αρνητικά συναισθήματα, όπως η έντονη καχυποψία και η οργή, και κάποιες φορές οδηγεί σε ακραίες συμπεριφορές, απόπειρες παρακολούθησης και ελέγχου, απειλές και βίαια ξεσπάσματα. Οι K. Ruge και B. Lenson, προσφέρουν μια διαφορετική ανάγνωση για το σύνδρομο του Οθέλλου, τη ζήλεια και την προδοσία, στο ομώνυμο βιβλίο τους, αναγνωρίζοντας πέντε στάδια στον κύκλο ζωής του συνδρόμου:

1. Στο πρώτο στάδιο, παρατηρούνται οι παράγοντες που ωθούν ένα άτομο στη ζήλεια. Οι προϋποθέσεις δεν είναι συγκεκριμένες, αλλά διαμορφώνονται μέσα από χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, προηγούμενες εμπειρίες και βιώματα, οικογενειακές επιρροές, πεποιθήσεις και δεδομένα της σύγχρονης ζωής. Σε πολλές περιπτώσεις τα ζευγάρια μπορεί να μην οδηγηθούν στην επόμενη φάση, παρά την ύπαρξη προκλήσεων, γεγονός που είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό.
2. Στο δεύτερο στάδιο αρχίζει να διαμορφώνεται το αρνητικό σκηνικό, οπότε παρατηρείται αποξένωση μεταξύ του ζευγαριού. Σε αυτήν τη φάση συναντάμε και την «ψυχολογική απιστία» με την έλευση και δημιουργία ερωτικών φαντασιώσεων, που όμως δεν γίνονται ακόμα πράξη. Στην ίδια φάση μπορεί κάποιος να αρχίζει να επενδύει συναισθηματικά, εκτός της σχέσης, δίνοντας μεγαλύτερη σημασία σε άτομα του φιλικού κύκλου για να λάβει συναισθηματική κάλυψη, χωρίς όμως την πρόθεση για κάτι ερωτικό.
3. Στο τρίτο στάδιο η αποξένωση και ο κλονισμός της εμπιστοσύνης έχουν εδραιωθεί, αναδύονται έντονα αρνητικά συναισθήματα και για τους δύο συντρόφους και εντείνεται το χάσμα στην επικοινωνία και η αίσθηση προδοσίας. Σε αυτήν τη φάση υπάρχει η διάθεση για αλλαγή, συχνά μέσα από έντονη παρόρμηση που σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει τελικά στην ανεύρεση νέων ερωτικών εμπειριών ή άλλων αρνητικών αντισταθμιστικών μέσων, π.χ. υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή έντονη ενασχόληση με τυχερά παιχνίδια.
4. Το τέταρτο στάδιο ξεκινά με τη λήξη της αβεβαιότητας, καθώς σε αυτήν τη φάση έχει πλέον αναδειχθεί η αρνητική πλευρά της σχέσης, είτε έχει υπάρξει απιστία είτε όχι. Στο τέταρτο στάδιο οι μομφές μπορεί να είναι έντονες, γιατί αποδίδονται ευθύνες και η κάθε πλευρά αισθάνεται αδικημένη ή προδομένη.
5. Στο πέμπτο στάδιο μπορεί να υπάρξουν βίαιες αντιπαραθέσεις και συνήθως κανείς δεν φαίνεται πρόθυμος να αποδεχθεί το μερίδιο ευθύνης που έχει. Η αναγνώριση του προβλήματος μπορεί να λειτουργήσει ωστόσο εξισορροπητικά, αλλά υπάρχει πάντα η πιθανότητα να επέλθει τελικά χωρισμός.

Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται ότι αν δεν αγνοήσουμε το πρώτα σημάδια, η εξέλιξη μπορεί να είναι θετική. Η αναζήτηση εξειδικευμένης βοήθειας είναι πολύ σημαντική και σε κάποιες περιπτώσεις απαραίτητη.