Εμμονές, Καταναγκασμοί και Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν βιώσει εμμονές και καταναγκασμούς αλλά ένα πιο μικρό ποσοστό ανθρώπων θα αναπτύξει Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. Αυτό το ποσοστό έχει υπολογιστεί γύρω στο 1-4% του γενικού πληθυσμού. Στην Ελλάδα αυτό αντιστοιχεί σε 100,000 -400,000 ανθρώπους που σημαίνει πως είναι ένα αρκετά συχνό πρόβλημα.

Τι είναι οι εμμονές και οι καταναγκασμοί;

Στους περισσότερους ανθρώπους έχει τύχει να φύγουν από το σπίτι τους και μερικά λεπτά μετά να αναρωτηθούν,κλείδωσα τη πόρτα; ή έκλεισα το θερμοσίφωνα; Η ακόμα να παρκάρουν κάπου και φύγουν και να αναρωτηθούν κλείδωσα το αυτοκίνητο; Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να σκεφτούν ότι ναι κλείδωσα ή ναι τον έκλεισα τον θερμοσίφωνα και να μην επιστρέψουν να τσεκάρουν ή μπορεί να σκεφτούν πως δεν είναι βέβαιοι και να επιστρέψουν να τσεκάρουν. Η εμμονή σε αυτά τα παραδείγματα είναι η σκέψη κλείδωσα τη πόρτα; έκλεισα το θερμοσίφωνα; κλείδωσα το αυτοκίνητο; Η εμμονή μπορεί να είναι και κάποια εικόνα και όχι απαραίτητα σκέψη. Δηλαδή στο παράδειγμα με το αυτοκίνητο μπορεί κάποιος να δει μία εικόνα με το αυτοκίνητο ξεκλείδωτο ή και ακόμα μία εικόνα όπου κάποιος κλέβει το αυτοκίνητο. Ο καταναγκασμός τώρα είναι η πράξη που θα κάνουμε, π.χ. να γυρίσω πίσω να τσεκάρω έτσι ώστε να μην υπάρχει αμφιβολία.

Οι εμμονές και οι καταναγκασμοί είναι πολύ συχνά φαινόμενα στο γενικό πληθυσμό και δεν σημαίνει πως υπάρχει ψυχοπαθολογία για παράδειγμα επειδή κάποιος τσέκαρε αν κλείδωσε το αυτοκίνητο του δύο φορές μέσα σε ένα μήνα.

Τι είναι η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή;

Στην Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή έχουμε πάλι εμμονές και καταναγκασμούς. Δηλαδή έχουμε επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες που το άτομο τις βιώνει ως ενοχλητικές και ανεπιθύμητες και που προκαλούν έντονο άγχος, δυσφορία, ενοχές, ντροπή, αηδία.

Σε συνέχεια το άτομο προσπαθεί να αγνοήσει ή να καταστείλει τις σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες ή να τις εξουδετερώσει κάνοντας κάποιον καταναγκασμό ή κάποια τελετουργία. Οι καταναγκασμοί μπορεί να είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (π.χ. πλύσιμο χεριών, τσεκάρισμα ότι κάτι είναι όπως πρέπει να είναι) ή διανοητικές πράξεις όπως για παράδειγμα επαναλαμβανόμενη προσευχή, μέτρημα, επαναλαμβανόμενες καλές σκέψεις που το άτομο νιώθει πως πρέπει να εκτελεστούν ως απάντηση στην εμμονή. Συνήθως υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες που πρέπει να ακολουθηθούν αυστηρά ώστε να αποτραπεί το κακό ή καταστροφικό γεγονός.

Για παράδειγμα αν κάποιος έχει τη σκέψη ότι δεν έκλεισε το μάτι της κουζίνας και ότι θα πάρει φωτιά το σπίτι μπορεί να επιστρέψει και να τσεκάρει πολλές φορές ότι είναι κλειστό, να κλείσει το γενικό διακόπτη του ηλεκτρικού και να επαναλάβει στον εαυτό του δέκα φορές φωναχτά ή εσωτερικά τίποτα κακό δεν θα συμβεί. Αυτές οι συμπεριφορές και διανοητικές πράξεις έχουν ως στόχο να μειωθεί η δυσφορία/άγχος που νιώθει το άτομο ή/και να αποτρέψουν το κακό ή καταστροφικό γεγονός που φοβούνται ότι θα συμβεί.

Μερικές φορές οι καταναγκασμοί είναι στενά συνδεδεμένοι με την εμμονή όπως στο τελευταίο παράδειγμα με το μάτι της κουζίνας. Άλλες φορές όμως μπορεί να μη συνδέονται με ρεαλιστικό τρόπο με το γεγονός που έχουν σκοπό να αποτρέψουν(π.χ. μέτρημα μέχρι το 100 έτσι ώστε να μην έρθει κλέφτης στο σπίτι). Αυτό που έχουν κοινό οι καταναγκασμοί είναι πως είναι υπερβολικοί και χρονοβόροι αφού διαρκούν πάνω από μία ώρα την ημέρα και προκαλούν στο άτομο δυσφορία, άγχος, φόβο και το άτομο μπορεί να μη μπορεί να λειτουργήσει σε διάφορους τομείς της ζωής του (π.χ. κοινωνικά, επαγγελματικά)επειδή καταναλώνει πολύ χρόνο στους καταναγκασμούς.

Σημαντικό στοιχείο εδώ είναι πως το άτομο μπορεί να μην έχει επίγνωση των εμμονών. Δηλαδή μπορεί να τσεκάρει π.χ. ότι το μάτι της κουζίνας είναι κλειστό και να κλείσει το γενικό διακόπτη ρεύματος αλλά να είναι βέβαιος/βέβαια πως δεν είχε κάποια σκέψη ή εικόνα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν. Ειδικά σε περιπτώσεις όπου κάποιος ζει για χρόνια με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή μπορεί οι καταναγκασμοί να έχουν γίνει μέρος της ζωής του και της καθημερινής του ρουτίνας και να μην επικεντρώνεται στις σκέψεις ή τις εικόνες, σαν να έχει μπει δηλαδή σε αυτόματο πιλότο.